Zihinsel Engelli Rehberi

Zihinsel engelli, bir kişide öğrenme ve günlük yaşamda işlev görme yeteneğinin sınırları olduğunda kullanılan bir terimdir. Çocuklarda zihinsel engellilik düzeyleri büyük ölçüde değişmektedir. Zihinsel engelli çocuklar, başkalarına isteklerini ve ihtiyaçlarını bildirmekte ve kendilerine bakmakta zorlanabilirler.

Zihinsel engellilik, bir çocuğun aynı yaştaki diğer çocuklardan daha yavaş öğrenmesine ve gelişmesine neden olabilir. Zihinsel engelli bir çocuğun yardım almadan konuşmayı, yürümeyi, giyinmeyi veya yemek yemeyi öğrenmesi daha uzun sürebilir ve okulda öğrenmede sorun yaşayabilir.

Akademik Terapi olarak, Avcılar, Beylikdüzü, Küçükçekmece ve Esenyurt bölgelerindeki zihinsel engelli çocuklara özel eğitim ve bakım hizmetleri sunmaktadır.

Zihinsel Engelli Nedir?

Zihinsel engelli nedir: Bir zamanlar zekâ geriliği olarak adlandırılan zihinsel engellilik, ortalamanın altında zekâ veya zihinsel yetenek ve günlük yaşam için gerekli becerilerin eksikliği ile karakterize olan bir farklılıktır. Zihinsel engelli insanlar yeni beceriler öğrenebilir ve geliştirebilir, ancak bu süreç daha yavaş ilerleyebilmektedir.

Hafif ile ağır arasında değişen derecelerde zihinsel engellilik kendini gösterebilmektedir. “Zekâ geriliği” terimi saldırgan ve olumsuz bir tonu olmasından dolayı günümüzde tercih edilmemektedir.

Zihinsel engeli olan biri iki alanda güçlük çekebilmektedir. Bu alanlar şunlardır:

Entelektüel işleyiş: IQ olarak da bilinen bu beceri, bir kişinin öğrenme, akıl yürütme, karar verme ve sorunları çözme yeteneğini ifade eder.

Uyarlanabilir davranışlar: Bunlar, etkili iletişim kurabilmek, başkalarıyla etkileşime girebilmek ve kendine iyi bakabilmek gibi günlük yaşam için gerekli becerilerdir.

Hastalıkların Zihinsel Nedenleri?

Tüm hastalıkların sebebi farklı olabileceği gibi belirtileri de birbirinden farklı olabilmektedir. Zihinsel engellilik ise herhangi bir şey normal beyin gelişimini engellediğinde ortaya çıkabilmektedir. Bununla birlikte, zihinsel engelliliğin nedenleri insanların yalnızca 3te 1inde kesin olarak tespit edilebilmektedir.

Zihinsel engelliliğin en yaygın nedenleri şunlardır:

Genetik koşullar: Bunlar Down sendromu ve frajil X sendromu gibi şeyleri içerir.

Hamilelik sırasında sorunlar: Fetal beyin gelişimine müdahale edebilecek şeyler arasında alkol veya uyuşturucu kullanımı, yetersiz beslenme, bazı enfeksiyonlar veya preeklampsi bulunur.

Doğum sırasındaki sorunlar: Bir bebeğin doğum sırasında oksijenden yoksun kalması veya aşırı erken doğması durumunda zihinsel engellilik ortaya çıkabilir.

Hastalık veya yaralanma: Menenjit, boğmaca veya kızamık gibi enfeksiyonlar zihinsel engelliliğe neden olabilir. Ciddi kafa travması, boğulma tehlikesi, aşırı yetersiz beslenme, beyindeki enfeksiyonlar, kurşun gibi toksik maddelere maruz kalma ve ciddi ihmal veya kötüye kullanım da buna neden olabilir.

Zihinsel engeli olan tüm çocukların üçte ikisinde nedeni bilinmemektedir yani yukarıdaki faktörlerden hiçbirinin olmadığı durumda da zihinsel engel ortaya çıkabilmektedir.

Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik

IQ (zekâ katsayısı) bir IQ testi ile ölçülür. Ortalama IQ 100’dür ve insanların çoğunluğu 85 ile 115 arasında puan almaktadır. Bir kişinin IQ’SU 70 ila 75’ten azsa zihinsel olarak engelli olarak kabul edilir. Ancak, zihinsel engelli olan kişilerin IQ’su birbirinden farklı olabildiği gibi becerilerinin düzeyleri de bir hayli farklı olabilmektedir.

Zihinsel engelliliğin nüfusun yaklaşık %1’ini etkilediği düşünülmektedir. Etkilenenlerin %85’inde hafif düzeyde zihinsel engellilik var. Bu, yeni bilgi veya becerileri öğrenmek için ortalamadan biraz daha yavaş oldukları anlamına gelir. Doğru destekle, çoğu, yetişkin olarak bağımsız olarak yaşayabilmektedir.

Zihinsel Engelliler Öğretmenliği

Özel eğitim öğretmeni, çeşitli engelli çocuk ve gençlerle çalışan uzmanlardır. Zihinsel engelliler öğretmenliği yapabilmek için bu alanda uzmanlaşmış olmak gerekir. Zihinsel engelliler öğretmenliği bölümünün taban puanları okuldan okula değişiklik göstermektedir.

Özel ihtiyaçları olan çocuklar, en yüksek potansiyellerine ulaşmalarına yardımcı olmak ve sınırlarının ötesine ilerlemeye çalışmak için özel olarak eğitilmiş profesyonellerin benzersiz talimatlarına ihtiyaç duyarlar. Özel eğitim öğretmenleri sabırlıdır, her bir öğrenciye başarıyı en üst düzeye çıkarmalarına yardımcı olmak için gereken araçları ve rehberliği vermeye kendini adamış eğitimcilerdir.

Az sayıda özel eğitim öğretmeni, ciddi bilişsel, duygusal veya fiziksel engelli öğrencilerle çalışır. Görevleri öncelikle onlara yaşam becerilerini ve temel okuryazarlığı öğretmektir. Bununla birlikte, özel eğitim öğretmenlerinin çoğunluğu hafif ve orta derecede engelli çocuklarla çalışmakta, genel eğitim müfredatını çocuğun bireysel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde değiştirmekte ve gerekli eğitimi vermektedir.

Zihinsel engelliler öğretmenlerinin çoğu okul öncesi, ilkokul ve ortaokul düzeyinde eğitim verir, ancak bazıları bebekler ve küçük çocuklar ile çalışır.

Zihinsel Özellikler Nelerdir?

Zihinsel özelliklerimiz, bizim bilgi ve verileri değerlendirmek veya düzenlemek için kullanabileceğimiz yöntemler ve becerilerdir.

1950’lerde eğitim psikoloğu Benjamin Bloom, uygulama, analiz ve sentez gibi becerileri temel bilgilere dayanarak tanımlayan bir entelektüel beceriler modeli oluşturdu. O zamandan beri, farklı psikologlar entelektüel becerileri anlamak için birden fazla model ve yaklaşım kullandılar.

Ancak, problem çözme gibi birkaç beceri türü, çok çeşitli entelektüel disiplinlerde yaygın olarak hala kullanılmaktadır.

Zihinsel Yetersizlik

Zihinsel yetersizlik tanısı konulabilmesi için uzmanlar çeşitli test yöntemleri kullanırlar. Zihinsel becerileri yani IQ’yu ölçmek için IQ testleri uygulanır fakat bu test tanı konulması için tek başına yeterli olmayabilmektedir. Aynı zamanda, kişinin çevresine uyum sağlamaya yönelik davranışları da gözlemlenmelidir.

Bir kişinin uyarlanabilir davranışlarını ölçmek için bir uzman kişinin becerilerini gözlemler ve bunları aynı yaştaki diğer kişilerle karşılaştırır. Gözlemlenebilecek şeyler arasında kişinin kendini ne kadar iyi besleyebildiği veya giydirebildiği; kişinin başkalarıyla ne kadar iyi iletişim kurabildiği ve anlayabildiği; kişinin ailesi, arkadaşları ve aynı yaştaki diğer kişilerle nasıl etkileşime girdiği sayılabilir.

Bu iki farklı muayene sonucunda kişinin, yaşıtlarına kıyasla daha fazla zorlandığı gözlemlenirse zihinsel yetersizliğe işaret ediyor olabilir.

Zihinsel Engelli Vasi Tayini

Vasi, hukuki anlamda, reşit olmamış kişilere ya da hukuki hakları çeşitli sebeplerden dolayı daha kısıtlı olan kişilere mahkeme kararı ile atanan temsilcidir. Zihinsel engelli kişilere de bir vasi ataması yapılır ve bu kişi bir nevi velidir.

Bir kişinin vasi olabilmesi için hukuki ehliyete sahip olması gerekir. Bir kişinin mahkeme tarafından vesayet altına alınması gerektiğine karar verilirse, vasi tayini davası ile bir temsilci atanır. Bu temsilci, vesayeti altına aldığı kişinin menfaatlerini gözetme, mal varlığını kontrol etme ve ihtiyaçları ile ilgilenme sorumluluğu bulunur.

Zihinsel Hastalıklar

Zihinsel yetersizliği olan bireylerin özellikleri birbirinden çok farklı olabilmektedir. Bunun sebebi zihinsel yetersizlikle ilişkili pek çok farklı hastalık olmasıdır.

Bu nedenle, çocuklarda zihinsel engelliliğin birçok farklı belirtisi vardır. Bazı kişilerde, işaretler bebeklik döneminde ortaya çıkabiliyorken bazılarında da çocuk okul çağına gelene kadar fark edilmeyebilir. Bu, genellikle, zihinsel engelin hafif ya da ağır olmasına bağlıdır. Zihinsel engelliliğin en yaygın belirtilerinden bazıları şunlardır:

• Geç oturma, emekleme ya da yürüme
• Geç konuşma veya konuşmakta zorluk çekmek
• Lazımlık eğitimi, giyinme ve kendi kendine yemek yeme gibi şeylere hâkim olmakta zorlanmak
• Bir şeyleri hatırlamakta zorluk
• Eylemleri sonuçlarla ilişkilendirememe
• Patlayıcı öfke nöbetleri gibi davranış sorunları
• Problem çözme veya mantıksal düşünme zorluğu

Ağır zihinsel engeli olan çocuklarda başka sağlık sorunları da olabilir. Bu problemler nöbetler, duygu durum bozuklukları (anksiyete vb.), motor becerilerin bozulması, görme problemleri veya işitme problemleri olabilir.

Hafif Zihinsel Engelli

Zihinsel engel her kişide farklı seviyelerde olabilmektedir. Bazı kişilerde bu hafif seviyede olsa da bazı kişilerde orta ya da ağır seviyede etki ediyor olabilir.

Hafif zihinsel engelliliğin ağır zihinsel engellilikten farkları ve bazı belirtileri şöyle olabilmektedir:

Kişinin konuşmayı öğrenmesinin daha uzun sürmesi fakat öğrendikten sonra iyi iletişim kurabilmesi

Kişinin ilerleyen yaşlarda öz bakımda tamamen bağımsız olabilmesi

Okuma ve yazma ile ilgili sorun yaşama

Sosyal olgunlaşmamışlık

IQ seviyesinin 50 ila 69 aralığında olması

Zihinsel Gelişim

Bilişsel veya zihinsel gelişim, bir çocuğun düşünme ve akıl yürütme yeteneğinin gelişmesi anlamına gelir. Yaşadıkları dünyayı anlamlandırmak için zihinlerini, fikirlerini ve düşüncelerini nasıl düzenledikleri ile ilgilidir.

Pek çok araştırma, beynin yüzde doksanının altı yaşına kadar geliştiğini göstermiştir. Yani öğrenmenin temeli yaşamın ilk yıllarında oluşur.

Çocuklar, hayatlarının ilk 5 yılında, motor beceriler (fiziksel), dil ve iletişim, bilişsel ve sosyal / duygusal olmak üzere farklı alanlarda hızla yol kat eder.

Gagne Zihinsel Beceriler

Robert Gagne’nin zihinsel becerilerle ilgili teorisi, birkaç farklı öğrenme türü veya seviyesi olduğunu şart koşar. Bu sınıflandırmaların önemi, her farklı türün farklı talimat türleri ve yaklaşımları gerektirmesidir.

Gagne beş ana öğrenme kategorisini tanımlar: sözel bilgi, entelektüel beceriler, bilişsel stratejiler, motor beceriler ve tutumlar. Her kategorinin öğrenilmesinde farklı etkenler rol oynar.

Örneğin, bilişsel stratejilerin öğrenilmesi için, sorunlara yeni çözümler geliştirme pratiği yapma şansı olmalıdır; öte yandan, kişinin tutumlarını geliştirmesi için güvenilir bir rol modeline veya ikna edici argümanlara maruz kalması gerekir.

Gagne, entelektüel becerilere yönelik öğrenme görevlerinin karmaşıklığa göre bir hiyerarşide düzenlenebileceğini öne sürmektedir: duyusal uyaranları tanıma, yanıt oluşturma, prosedür takibi, terminoloji kullanımı, ayırma becerisi, kavram oluşumu, kural uygulaması ve problem çözme.

Hiyerarşinin temel önemi, her seviyede öğrenmeyi kolaylaştırmak için tamamlanması gereken önkoşulları belirlemektir. Önkoşullar, bir öğrenme / eğitim görevinin görev analizi yapılarak belirlenir. Öğrenme hiyerarşileri, öğretimin sıralanması için bir temel oluşturur.

Gagne’nin oluşturduğu bu teori, gerektiğinde eğitimciler tarafından kullanılan bir yaklaşım temeli sağlar.

Zihinsel Antrenman

Çocuklarda zihinsel engellilik, ebeveynlerin uygun zihinsel antrenmanlar bulmasını zorlaştırabilir, ancak farklı entelektüel zorlukları olan gençler için çeşitli fırsatlar vardır.

Öğretmenler, veliler veya diğer öğrencilerle oynanan yüz oyunları, çocukların başkalarının yüzlerine bakarak neden sonuç ilişkisini öğrenmelerine yardımcı olur. Karşılıklı bir eylemle karşılık verecek olan oyun ortağının yüzüne dokunurlar. Örneğin, çocuk annesinin burnuna dokunursa, anne gözlerini kapatır.

Buna ek olarak, şarkı söylemek de iyi zihinsel antrenmanlar arasındadır. Etkinliğin amacı sesleri ve melodileri tekrarlamayı öğrenmektir. Çocuklar sosyal etkileşimi öğrenirler çünkü birbirlerinin melodilerini veya seslerini taklit ederler. Şarkı söylemek aynı zamanda onlara bağırmaktan daha kolay olan ve çok ihtiyaç duyulan duyusal uyarımı sağlar.

Zihinsel Engelli Araç Alımı

Zihinsel engelli olan kişilerin belir araç alma şartlarını karşılaması durumunda bazı vergi indirimleri ve kolaylıklardan yararlanması mümkündür. Bu şartlardan bazıları, Türk vatandaşı olmak, engelli raporuna sahip olmak, aracın kaydının engelli kişinin üstüne yapılması, kişinin atanmış vasisinin ehliyetinin olması ve aracın sıfır kilometre olmasıdır.

Araç alımı esnasında, şartlar uygun olduğu müddetçe engel türü bir önem arz etmemektedir.

Zihinsel Engelli Maaşı

Zihinsel engelli maaşı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı aracılığı ile ihtiyacı olan kişilere verilmektedir.

Araç alımında olduğu gibi maaş almak için de belirli şartların kişide mevcut olması gerekir. Bunlardan en önemlisi engel oranının %40’ın üzerinde olması ve engel raporunun güncel olmasıdır. Buna ek olarak, günlük ihtiyaçlarını tek başına karşılayamayan kişiler, sigortalı bir işte çalışmayanlar, asgari ücretten belirli bir oranda daha düşük olanların bu maaştan yararlanma şansı olabilmektedir.

Zihinsel Engel Türleri

Zihinsel engelin birçok farklı türü bulunmaktadır. Bunlardan en yaygın olanları kırılgan (frajil) x sendromu, Down sendromu, gelişimsel gecikme ve Prader-Willi sendromudur (PWS).

Frajil X sendromu, dünya çapında kalıtsal bir zihinsel engelliliğin bilinen en yaygın nedenidir. X kromozomundaki bir mutasyonun (DNA yapısındaki bir değişiklik) neden olduğu genetik bir durumdur.

Down sendromu bir kişinin DNA’sında kromozom 21’in tam veya kısmi bir ekstra kopyasıyla doğduğunda ortaya çıkan genetik bir farklılıktır.

Gelişimsel gecikme, hareket etme, iletişim kurma, öğrenme, anlama veya diğer çocuklarla etkileşim kurma yetenekleri de dahil olmak üzere bir veya daha fazla gelişim alanını etkileyebilen bir farklılıktır.

Prader-Willi sendromu (PWS) 10.000 – 20.000 kişiden yaklaşık 1’ini etkileyen nadir bir genetik hastalıktır. Oldukça karmaşıktır ve kromozom 15’in genlerindeki bir anormallikten kaynaklanır.

Zihinsel Engelliler İçin Materyaller Örnekleri

Öğretim materyalleri, diğerlerinin yanı sıra basılı, görsel ve işitsel görseller de dahil olmak üzere türe göre sınıflandırılabilir.

Basılı materyallere örnek olarak ders Kitapları, broşürler, bildiriler, çalışma kılavuzları; sesli araçlara örnek olarak ses Kasetleri, mikrofon, podcastler; görsel kaynaklara örnek olarak grafikler, nesneler, fotoğraflar ve elektronik materyallere örnek olarak interaktif bilgisayarlar, grafik hesap makineleri ve tabletler verilebilir.

Sıkça Sorulan Sorular: